آیا اقلیم کوهستانی ایران در معرض نابودی است؟
تاریخ انتشار: ۲۰ آذر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۵۷۹۹۸۳
بیشتر رودخانههای مهم از کوهها سرچشمه میگیرند و بیش از نیمی از آبی که انسانها نیاز دارند، از کوهها به دست میآید، اما تغییرات آب و هوایی، شیوههای کشاورزی ناپایدار، استخراج معادن تجاری آسیبهای سنگینی به کوهستان وارد میکند، لذا میطلبد سازمانها ذیربط برای حفاظت از کوهها برنامهریزی کنند.
به گزارش خبرنگار ایمنا، کوهها اهمیت جغرافیایی عمدهای در زندگی روزمره آدمی دارند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
لزوم توجه به اهمیت کوه و کوهستان باعث شد، سازمان ملل متحد سال ۲۰۰۲ را سال بینالمللی کوهستان اعلام کند و از سال ۲۰۰۳ یازدهم دسامبر هر سال به عنوان روز جهانی کوهستان تعیین شد، چرا که حدود ۲۵ درصد از سطح کره زمین را کوهها تشکیل داده است و در تمام قارهها کوه وجود دارد و شامل ۳۰ درصد از مناطق تنوع زیستی دنیا است.
انتخاب یک روز به نام روز جهانی کوهستان ضمن اشاره به اهمیت کوهستانها و نقش آنها در زندگی آدمی، به برجستهسازی فرصتها و محدودیتها در توسعه کوهها و ایجاد تغییرات مثبت برای مردمی که نزدیک به کوهها زندگی میکنند و سایر محیطهای سراسر جهان، کمک شایانی میکند.
فائو (سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی سازمان ملل متحد) هر سال با تعیین یک موضوع، از کشورهای کوهستانی و اعضای مشارکت برای کوهها (MP) دعوت میکند تا با اجرای آئینهای ویژه مانند گردهمایی و اجرای برنامههای کوهنوردی در بزرگداشت این روز و تاکید هر چه بیشتر بر اهمیت و نقش کوهستان بکوشند.
روز جهانی کوهستان هر سال دارای یک شعار و مضمون متفاوت است، "زنان کوهها را جابهجا میکنند" موضوعی است که امسال سازمان ملل به عنوان موضوع روز جهانی کوهنوردی در سال ۲۰۲۲ اعلام کرده است. هدف این موضوع افزایش آگاهی مردم در مورد نقش حیاتی زنان در توسعه زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی مردم کوهستان است، همچنین بر تلاش آنها برای حفاظت و حفظ زندگی در مناطق کوهستانی تاکید میکند. موضوع روز جهانی کوهنوردی فرصتی عالی برای جوانان است تا خود را در آگاهی از توسعه کوهستان آماده کنند، زیرا در آینده نگهبانان این جهان هستند.
نماد روز جهانی کوهستان شامل سه مثلث متساویالاضلاع بر روی یک خط افقی است. در بالای مثلث سمت چپ یک الماس آبی رنگ قرار دارد که نشان از یخ و برف در قله کوه، حفظ برفهای کوهستان و نقش بارز آن در جلوگیری از گرمایش زمین است. مثلث میانه دایرهای نارنجی دارد و نمادی برای اشاره به منابع طبیعی محیط کوهستانها است که به طور همیشگی از داخل کوهها استخراج میشود، مثلث سمت راست یک مثلث سبز کوچک در پایه و سمت راست دارد که نشان دهنده سرسبزی و محصولاتی است که در دامنه کوهها رشد میکند.
بیشتر رودخانههای مهم جهان از کوهها سرچشمه میگیرد و بیش از نیمی از آبی که انسانها نیاز دارند از کوهها به دست میآید. کوهها انواع مختلفی دارد و از نظر جنس، سن و نحوه شکلگیری دستهبندی میشود، اما تغییرات آب و هوایی، شیوههای کشاورزی ناپایدار، استخراج معادن تجاری، قطع درختان و شکار غیرقانونی، صدمات سنگینی بر تنوع زیستی کوهستان وارد میکند.
افزون بر این، استفاده از زمین و تغییر پوشش زمین و بلایای طبیعی، از بین رفتن تنوع زیستی را تسریع میکند و به ایجاد یک محیط شکننده برای جوامع کوهستانی کمک میکند. تخریب اکوسیستم، از دست دادن معیشت و مهاجرت در کوهها میتواند منجر به کنار رفتن شیوههای فرهنگی و سنتهای باستانی شود که برای چندین نسل تنوع زیستی را پایدار نگه داشته است، اما توقف آسیب به تنوع زیستی، از طرق کاهش تخریب زیست بومهای کوهستان و سرعت بخشیدن به روند ترمیم آنها امکانپذیر است، در این خصوص با تورج فتحی، معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیطزیست ایران گفتوگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه میخوانید:
اهمیت کوهها در کشور ایران چیست؟
کوه یکی از نمادها و منابع تاریخی، آثار فرهنگی، هنری و نماد باستانی در کشور بوده، ایران یک فلات پر از کوههای گوناگون است و به جز دو رشته کوه مهم البرز و زاگرس که بخشی از رشته کوههای اصلی در جهان محسوب میشود، تعداد زیادی رشته کوه پراکنده نیز در فلات مرکزی ایران وجود دارد که ارتفاع بعضی از آنها بیش از ۴۲۰۰ متر است.
کوهها به عنوان یک نماد و عنصر فرهنگی که در طول تاریخ به دفعات از آنها استفاده شده است، باید با حفاظت در کشور از تخریب، تغییر چهره و چشمانداز کوهها و کوهستانها جلوگیری شود، چرا که طی ۷۰ سال اخیر فعالیتهای انسانی از جمله اقدامات توسعهای و عمرانی که در هر دهه نسبت به دهههای گذشته تشدید شده است، چهره بسیاری از کوههای ایران را تغییر میدهد.
لازم است که فعالیت تمام بخشها بهویژه بخشهایی که با طبیعت و کوهها سروکار دارند، از جمله سازمان زمین شناسی کشور، سازمان حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی و آبخیزداری، سازمان جنگلها و مراتع بیش از سایر دستگاهها مورد توجه قرار گیرد تا از مناطق کوهستانی حفاظت شود.
توسعه باغات در اراضی شیبدار چه تأثیراتی بر تخریب کوهها دارد؟
بسیاری از تکاپوها و فعالیتهای نخستین انسانها مانند کشاورزی که جزو اساسی و دیرینهترین اقدامات بشر محسوب میشود، به طور کامل بر چشمانداز و چهره کوهها و کوهستانها اثرگذار است. برای نمونه طی ماده ۳۸ قانون برنامه ششم توسعه، وزارت جهاد کشاورزی پیشبینی کرده بود که ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی شیبدار کشور را به باغات تبدیل کنند، اراضی شیبدار در مناطق کوهستانی ایران مستقر است و زمانی که پوشش گیاهی مراتع و جنگلها تغییر کند و آنها را به باغات و اراضی کشاورزی تبدیل کنیم، چهره واقعی و طبیعی کوهها و کوهستانها، برای همیشه با آسیب و تغییرات جدی مواجه خواهد شد که قابل بازگشت و جبران نیست.
تدوین بعضی قوانین و مقررات سبب تغییرات چشماندازهای طبیعت میشود، زیرا با جنگلتراشی و تبدیل آنها به اراضی کشاورزی، چهره طبیعی کوهها به طور کامل تغییر یافته و لایه خاک که به عنوان پوشش و لباس کوهستانها است را عریان کرده است که به مرور زمان تحت تأثیر فرسایش قرار میگیرد و بهتدریج پوشش منابع خاکی این مناطق تخریب و نابود میشود و طی بارندگیها، خاکها از محیط کوهستانها به همراه سیلابها خارج خواهد شد، برای نمونه در زمان بارندگیهای شدید وقتی در مناطق مختلف کشورمان رودخانهها با سیلابها طغیان میکنند رنگ سیلابها در رودخانه به طور کامل گلآلود است، اما رودخانههای سیلابی در کشورهای اروپایی به دلیل حفاظت صحیح از کوهها و مناطق کوهستانی و پیشگیری از فرسایش خاک گلآلود نیست.
مهمترین علل تغییرات اقلیمی کوهها و کوهستانها چیست؟
خاک یکی از عناصر ارزشمند طبیعت است که بر اثر فرسایش خاک، پروفیل خاک که لایه زندهای از محیطزیست است و در هر سانتیمتر مکعب آن بسته به نوع آب و هوا و اقلیم هر منطقه هزاران تا میلیونها موجود زنده ذرهبینی وجود دارد، نابود خواهد شد، در مباحث محاورهای و عامیانه برای خاک ارزشی قائل نیستیم، در حالی که تمام فعالیتهای انسانی از تولید محصولات کشاورزی و منابع غذایی از بستر خاک آغاز میشود، بنابراین به منظور حیات و زندگی باید در حفاظت از این لایه خاک اقدامات زیستمحیطی اساسی انجام شود.
با توجه به اقلیم هر منطقهای وقتی منابع خاکی کوهها و کوهستانها را نابود یا تخریب میکنیم، تولید لایه خاک به زمانی در مقیاس زمینشناسی نیاز دارد تا آن خاک دوباره احیا شود. در مناطق آب و هوای خشک مانند کشور ما که در کمربند خشکی قرار گرفته، به چندصد هزار تا چند میلیون سال زمان نیاز است تا یک سانتیمتر یا چند سانتیمتر خاک بدون هیچگونه فعالیت انسانی در زمین زایش شود، بنابراین خاک یکی از عناصر اصلی کوهستانهای ایران است، اما با فعالیتهای کشاورزی که یکی از برنامههای محوری و توسعهای در تمام دولتها است و انجام اقدامات نادرست کشاورزی، چهره واقعی بسیاری از کوهستانهای کشور تغییر یافته و همچنین دامنههای کوهستانها که در بعضی مناطق به اراضی کشاورزی تبدیل شده، تحت تأثیر فرسایش طبیعی قرار گرفته است و سبب از بین رفتن خاک و تغییرات کوهستانها میشود.
فعالیتها و پروژههای معدنکاری چه تأثیری بر تخریب و نابودی کوهها دارد؟
بیش از ۹۰ درصد اقدامات معدنی و مواد معدنی در مناطق کوهستانی و کمتر از ۱۰ درصد معادن کشورمان مانند شن و ماسه در مناطق دشتی، گودال و هموار قرار گرفته است. اکتشافات هر معدنی برای دسترسی به مواد معدنی نیازمند ایجاد جادهسازی و راهسازی است که فعالیت راهسازی خود یکی از دلایل اصلی تغییر چهره کوهستانها محسوب میشود، زیرا حفر ترانشه و ایجاد شیارهای به صورت عمقی کوهستانها را تحت تأثیر قرار میدهد، بنابراین در فعالیت معدنکاری نه تنها استخراج مواد معدنی سبب آسیبرسانی به کوهها و کوهستانها خواهد شد، بلکه برای اکتشاف و انتقال ماده معدنی با احداث راه و جادهها به طور معمول، چهره کوهستانها تغییر میکند، چرا که راههای اصلی حمل و نقل جادهای، ریلی و حتی فرودگاهها در دل کوهستانها که در مناطق مختلف کشور بین شهرها، روستاها، مناطق مختلف جمعیتی، صنعتی و اقتصادی ایجاد میشود، تأثیرات قابل توجهی بر تغییر طبیعت کوهها دارد.
در حال حاضر آمار دقیقی در دسترس نیست، اما میتوانیم اعلام کنیم که نسبت به پنج دهه گذشته، طول راههایی که در مناطق کوهستانی ایجاد شده، افزایش چشمگیری داشته است، زیرا بسیاری از روستاها در گذشته از جاده و راه مواصلاتی برخوردار نبودند، اما امروز کمتر روستایی است که جاده و راه نداشته باشد، هرچند ممکن است برخی از جادهها خاکی باشد، بنابراین در جادهها و راهها که با توجه به رشد جمعیت و توسعه مناطق جمعیتی اتفاق میافتد، چهره کوهها و کوهستانها بهطور کامل تغییر میکند.
راهکارهای حفاظت از کوهها و کوهستانهای کشور چیست؟
کوهها و کوهستانهای کشور برای حفاظت و نگهداری نیازمند دستگاه متولی ویژهای است، تاکنون به جز یک تا دو مورد برای صیانت از مناطق محدودی از کشور، متولی برای محافظت از کوهستانها نداشتهایم. شاید یکی از دلایل این میزان تغییرات در کوهستانهای ایران این است که متولی ویژه حفاظت از کوهستان در کشور نداریم.
بعضی از کوههای کشور ایران مانند دماوند، سبلان، تفتان، علم کوه، دنا، کرکس، سهند، شیرکوه، کوه شاه جهان، کوه خشک چال، کوههای بلند و بالاتر از سه هزار متر در مناطق کوهستانی البرز و زاگرس و کوههای بلندتر از ۲۵۰۰ متر در فلات مرکزی به عنوان نمادهای فرهنگی و باستانی با قدمت محلی و بومی جنبه ملی دارد و آثار آنها از روزگاران کهن در منابع تاریخی، ادبیات و جغرافیای کشور برای تمام دنیا شناخته شده است، لذا باید مورد حفاظت خاص قرار گیرد.
شاید در شرایط فعلی، تشکلهای مردم نهاد تنها نهادی است که میتواند با مطالبهگری از دستگاههای متولی خواستار محافظت هرچه بیشتر نسبت به کوهها و کوهستانهای کشور باشد، برای نمونه زمانی که پروژههای عمرانی، احداث سد و اکتشاف معدنی در کوه و کوهستانی که نماد فرهنگ و تاریخ است، رخ میدهد باید از دستگاههای مرتبط این سوال پرسیده شود که آیا ارزش آن کوهستان به لحاظ میراث فرهنگی، جغرافیای محلی و منطقهای و ملی بیشتر است یا وجود مواد معدنی و طرحهای عمرانی که به واسطه آنها بخواهیم چهره طبیعی کوهستانها را تغییر دهیم.
آیا حفاظت از کوهها ضامن ماندگاری بشر است؟
بعضی از کوهها با ارتفاعات بیش از دو هزار یا ۲۵۰۰ متر در فلات مرکزی ایران، علاوهبر جنبه زیباشناختی ظرفیت میراثی و باستانی دارد، چرا که بسیاری از کوههای بلند فلات مرکزی یکی از مهمترین دلیل تغذیه آبهای زیرزمینی شناخته شده است، اما با تخریب و تحت تأثیر فعالیتهای انسانی، کارکرد طبیعی خود را از دست خواهد داد، زیرا از بین بردن این کوهها نه تنها سبب نابودی تغذیه طبیعی آبهای زیرزمینی میشود، بلکه سفرههای منابع آبی و آبخوانهای این مناطق دیگر نمیتواند از کوهها تغذیه شود.
اگر تخریب کوهها به واسطه تخلیه زباله و فعالیتهای آلودهکننده انسان تحت تأثیر قرار گیرد، آبهای زیرزمینی پیرامون آنها نیز بر اثر نزولات جوی آلاینده و انتشار از طریق انباشت زباله نیز آلوده خواهد شد. همچنین کوههای بلند بهویژه کوههای بلندتر از ۲۵۰۰ متر در فلات مرکزی ایران یکی از عوامل مهم تغذیه آبخوانها و سفرههای زیرزمینی دشتهای اطراف خود است، چرا که کوهها با ارتفاعات بلند میتوانند جریانهای جوی و بارشهای بیشتری را جذب کنند، به عنوان مثال کوه لالهزار با بیش از چهار هزار متر ارتفاع یکی از بلندترین کوههای شرق استان کرمان و در حاشیه غربی کویر لوت قرار گرفته که به واسطه ارتفاعات بلند آن تا شهریورماه پوشیده از برف است و در نتیجه این کوه رطوبت زیادی را جذب میکند، به طوری که در دامنههای شرقی و غربی با چشمهزارهایی که توانسته آبهای زیرزمینی اطراف خود را تغذیه کند، بنابراین در غرب کویر لوت چشمههای بسیار گوارا، باغستانها و روستاهایی که در کنار چشمهها شکل گرفته است را میتوان مشاهده کرد. در این بین کوههای بلند فلات مرکزی به واسطه ارتفاعات گسترده میتواند رطوبت بیشتری را از اتمسفر دریافت کند و زمینهساز تشکیل چشمههای گوارایی را در دامنه این کوهها شود.
البته بعضی از کوهها با توجه به جنسیت آنها، چشمه در اطراف دامنه کوه تشکیل نمیشود، مانند "شیرکوه" استان یزد که بهرغم ارتفاع نزدیک چهار هزار متر مانند کوه لالهزار کرمان، چشمههای پرآبی ندارد، اما از منابع آب زیرزمینی کاستیک بسیار مطلوبی برخوردار است، یعنی آبهایی که در این کوهها تحتتأثیر جریانهای جوی فرو میرود در دل کوهها به واسطه جنس سنگهای آهکی از لحاظ زمینشناسی، منابع آب زیرزمینی کاستیک خوبی در دامنه این کوهها تشکیل میدهد و شاهد این هستیم که در دامنه همین کوهها، چند دهه رشته قنات بسیار پرآب تشکیل شده که نیاکان ما به ارزش آن پی بردهاند، به عنوان نمونه قنات "زارچ یزد" که از مهمترین قناتهای استان یزد از زمان قبل از اسلام و در دوره ساسانیان حفاری شده تا به امروز همچنان پرآب و پا برجا است که این قنات از دامنههای کوهستانهای مرتفع نزدیک شهر تفت آغاز و از شهر یزد عبور میکند و در مسیر آن با احداث چندین آسیابان، گندمهای اراضی به آرد تبدیل میشود، همچنین آبهای این قنات در طول تاریخ برای مصارف کشاورزی و شرب نیز مورد استفاده قرار گرفته است، بنابراین از دیرباز کوههایی با ارتفاعات بلند که در فلات مرکزی قرار دارد و به واسطه تغذیه و تشکیل آبهای زیرزمینی یکی از عوامل ایجاد تمدن بشر است و اهمیت و حفاظت از آنها میتواند جزو عناصر مهم تاریخ و جغرافیایی و ضامن ماندگاری حیات آدمی باشد.
کد خبر 625840منبع: ایمنا
کلیدواژه: رشته کوه های زاگرس تخریب محیط زیست عوامل تخریب محیط زیست تخریب محیط زیست با معدن کاوی کوهنوردی مناطق کوهستانی روز جهانی کوهستان 2020 فرسایش خاک کنترل فرسایش خاک فرسایش خاک و از بین رفتن جنگل ها محورهای کوهستانی تنوع زیستی کوهستان جاده های کوهستانی تخریب محیط زیست کوهستان روز جهانی کوهستان شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق کوه ها و کوهستان ها روز جهانی کوهستان مناطق کوهستانی کوهستان های کشور آب های زیرزمینی فلات مرکزی کوه های بلند حفاظت از کوه طور کامل مواد معدنی تنوع زیستی رودخانه ها کوه ها تحت تأثیر فعالیت ها اهمیت کوه کوه ها کوه ها خواهد شد چهره کوه چشمه ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۵۷۹۹۸۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
اعتراضات دانشجویی علیه رژیم صهیونیستی نشان از افول و نابودی زودهنگام این رژیم دارد
مولوی عبدالرحیم ریگیان پور امام جمعه اهل سنت میرجاوه در گفت وگو با خبرنگار حوزه استانهای خبرگزاری تقریب اظهار داشت: در هر کشور قشر بیدار و آگاه معمولا دانشجویان هستند و جنایات رژیم صهیونیستی آنقدر آشکارا و واضح است که صدای دانشجویان غیر مسلمان را در آورده است.
وی تصریح کرد: امریکا و اسرائیل در منطقه غرب آسیا که قبلا جای امنی بوده است، جنایات و جنگ های زیادی به راه انداخته اند تا بتوانند مسلمانان را تضعیف کنند.
مولوی ریگیان پور بیان کرد: یکی از اهداف رژیم صهیونیستی در منطقه تفرقه مسلمانان است تا بدینوسیله مسلمانان را کوچک و ضعیف کند.
امام جمعه اهل سنت میرجاوه گفت: ایران علاوه بر اینکه باعث بیداری مسلمانان دنیا شده، باعث رسوایی و تضعیف رژیم صهیونیستی در منطقه نیز شده است.
وی ابراز داشت: ایران همچون کوه استواری در مقابل شرارتهای استکبار و یهود ایستاده است و تبدیل به یکی از قدرتهای منطقه شده است.
مولوی ریگیان پور اظهار داشت: دانشجویان ایران برای حمایت از دانشجویان اروپایی و آمریکایی در چند روز گذشته راهپیمایی و تجمع برگزار کردند.
وی افزود: حضور پر رنگ دانشجویان در کشورهای آمریکایی و اروپایی نشان از رسوایی، انزجار و بی ارزشی آمریکا و اسرائیل در بین جوامع غیر مسلمان دارد.
امام جمعه اهل سنت میرجاوه گفت: اعتراضات دانشجویی علیه رژیم صهیونیستی در سراسر دنیا نشان از افول و نزدیک به نابودی این رژیم است که حاصل خون شهدای ایران و منطقه است.
انتهای پیام/